Makalah Novel Sunda

NOVEL SUNDA

Makalah

Disusun Pikeun Nyumponan Salah Sahiji Pancen ti Pangajaran Sastra Sunda

               Dosen      : Dr. H. Iis Ristianai M. Pd

 

Disusun ku:

              Nami          : LanLan Risdiana

              NPM          : 01020201080192

              Tingkat     : III A PKn

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN KEWARGANEGARAAN

FAKULTAS KEGURUAN DAN PENDIDIKAN

UNIVERSITAS SURYAKANCANA

CIANJUR

2010

BAB I

BUBUKA

1.1     Kasang Tukang

          Novel teh salah sahiji wangun karya sastra anu ditulisna dina basa lancaran. Novel oge kaasup wangun karya sastra anu miboga wangun carita anu panjang. Wangun carita novel leuwih panjang ti carita panjang (long short-story) komo carita pondok mah. Biasana basa ugeran dipake pikeun pamuka carita atawa pikeun ngebrehkeun hal-hal anu dianggap penting jeung istimewa.

          Novel munggaran dina kasustraan sunda medalna dina taun 1914, mun di bandingkeun jeung novel dina sastra Indonesia, tetela novel dina sastra sunda teh leuwih ti heula aya. Buktina novel munggaran dina sastra Indonesia nyaeta novel azab jeung sangsara karangan Merari Siregar medal dina taun 1920, genep taun sapandeurieun medalna baruang kanu ngarora.

          Sakapeung istilah novel jeung roman dina sastra Sunda téh sok matak ngabingungkeun, saolah-olah dina sastra Sunda aya karangan nu disebut novel jeung aya karangan nu disebut roman. Hal ieu téh lain dina sastra Sunda waé, tapi ogé dina sastra Indonesia. Sakapeung ieu dua istilah téh sok nimbulkeun pabeulit harti. Ieu dya istilah téh kabéh ogé asalna ti nagri deungeun, nya éta Inggris. Istilah roman téh aya bédana. Éta hal ditétélakeun ku Clara Reeve dina Rene Wellek jeung Austin Warren.

          Dumasar kana katerangan diluhur, nu ngabédakeun roman jeung novel téh nya éta novel mah ngagambarkeun kahirupan manusa sapopoé nu eusina (caritaan) leuwih réalistis, ari roman mah ngagambarkeun kajadian ahéng tur luar biasa, jeung dina eusina leubeut ku hal-hal nu sifatna imajinatif.

          Dina sastra Sunda jeung sastra Indonesia mah istilah novel jeung roman téh dianggap sarua. Ieu hal saluyu jeung pamadegan jakob Sumardjo (1991:2) nu nétélakeun yén novel jeung roman téh saenyana mah éta-éta kénéh. Patali jeung hal nu kasebut diluhur, najan hartina sarua istilah nu rék dipilih téh novél. Hal ieu téh sangkan teu timbul pabeulit harti.

1.2     Tujuan Panyusunan

a.    Diajeungkeun pikeun nyumponan salah sahiji pancen ti mata kuliah Sastra Sunda dina semester 5 jurusan Pendidikan Kewarganegaraan

b.    Nambahan wawasan ngenaan karya sastra novel anu geus munggaran dina kasustraan sunda dinta taun 1914

c.    Medarkeun wangenan, papasingan, sumebarna jeung contona karya sastra novel.

d.   Bisa mikawanoh jeung weruh kana kasustraan sunda anu hususna ngenaan novel

1.3     Rumusan Masalah

a.    Naon ari wangenan novel?

b.    Kumaha sumebarna novel dina kasustraan sunda?

c.    Kumaha papasingan novel teh?

d.   Kumaha Contona karya sastra novel?

1.4         Mangpaat Panulisan

Ieu panulisan makalah dipiharep bisa méré mangpaat, nyaeta sankeun nu maca, bisa nambahan pangaweruh ngeunaan karya sastra sunda novel.

 

BAB II

PEDARAN NOVEL

2.1     Wangenan Novel

          Kecap Novel asalna tina basa latén. Asal kecapna nyaéta novus nu hartina anyar, robah jadi novellus, tuluy robah deui jadi novel. Pangna disebut anyar lantaran dina kasusastraan Barat wangun novel leuwih pandeuri ayana batan wangun roman (Sumarsono, 1996:2).

          Novel oge kaasup wangun karya sastra anu miboga wangun carita anu panjang. Wangun carita novel leuwih panjang ti carita panjang (long short-story) komo carita pondok mah. Biasana basa ugeran dipake pikeun pamuka carita atawa pikeun ngebrehkeun hal-hal anu dianggap penting jeung istimewa.

          Sangkan écés ieu dihandap aya sababaraha pamadegan ngeunaan novél upamana:

a.    Iskandarwassid (1992: 91) nyebutkeun novel nya éta prosés rékaan (fiksi) nu naratif (ngawuhud lalakon) umumna panjang sarta galur caritana atawa plot na kompleks (ngaran cabang).

b.    Jakob Sumardjo jeung Saini K.M. (1996: 29) nyebutkeun:
“ Dalam arti yang luas novel adalah cerita berbentuk prosa dalam arti yang luas. Ukuran yang luas disini dapat berarti cerita dengan plot (alur) yang kompleks, karakter yang banyak, tema ynag kompleks, dan suasana yang beragam pula. Namun ukuran yang luas disini juga tidak mutlak demikian, mungkin ukuran yang luas hanya salah satu ansur fisiknya saja, misalnya temanya, sedang karakter, setting, dan lain-lainya hanya satu saja.

c.    Tatang Sumarsono (1986: 63) nyebutkeun novel téh nya éta karangan fiksi anu ngagambarkeun kahirupan manusa sapopoé jalan caritana, loba bagian bagianna tapi angger gumulung dina hiji leunjeuran, dina eusi caritana digambarjeun watek para palaku, suasan, waktu, jeung tempat lumangsungna kajadian (carita).

d.   Taufik Faturrahman (1983: 49) nyebutkeun novel nyaéta carita rékaan anu panjang, ditulisna dina basa lancaran, eusina ngagambarkeun kahirupan manusa anu lumangsung dina waktu jeung tempat anu dumuk.

e.    Jakob Sumardjo (1981: 22) nyebutkeun yén novel téh diwengku ku ayan hiji carita poko sarta ditambah ayan sababaraha carita panglengkep, palakuna loba, ogé loba pasualanana. Tapi gumulung dina hiji leunjeuran.

f.     Yus Rusyana (1981: 125) nyebutkeun yén novel téh carita nu panjang dina wangun lancaran, jalan caritana loba bagian- bagianana. Kitu deui palakuna loba. Atuh mangsa anu kacaturna ogé lila. Dina novel mah langka aya hal anu pamohalan. Palaku, jalan carita, tempat jeung waktu kajadian téh kaayaanana bisa katarima ku akal.

g.    Nurutkeun “ The American College Dictonary” (1980: 830) nu dicutat ku Tarigan (1985:164) ditétélakeun yén “ Novel adalah suatu cerita fiktif, dalam panjang yang tertentu, yang melukiskan para tokoh, gerak, serta adgan kehidupan nyat yang representatif dalam suatu alur atau suatu keadaan yang agak kacau atau kusut”.

          Dumasar tina sababaraha pamadegan diluhur, katangén yén teu sakabéh unsurna novel ngarancabang(kompleks), hal ieu katangén diluhur nurutkeun Jakob Sumaedjo jeung Saini K.M.

          Nurutkeun Tarigan (1985: 165) biasana legana ukuran novel bisa ditilik tina jumlah kecapna. Hiji novel biasana jumlah kecapna paling saeutik 35.000 kecap, atawa 100 kaca, atawa leuwih kurang 2 jameun upama dibaca.

2.2     Ciri – Ciri Novel

          Lamun di rincik ciri-ciri novel miboga dalapan ciri nyaeta:

a.         Umumna novel teh mangrupa carita rekaan

b.        Umumna nyaritakeun kajadian kahirupan manusa sapopoe

c.         Palakuna teh ku jalma

d.        Jumlah palakuna leuwih ti hiji

e.         Caritana panjang, adegan leuwih lengkep

f.         Mangsa kacaturna lila

g.        Kaasup kana wangun sastra modern, dina nangtukeun latar (utamana latar tempat) salawasna aya dina lelengeran logika.

h.        Kajadian carita na teh leuwih ti hiji kajadian tapi ngabentuk hiji carita.

          Tina ciri-ciri novel di luhur, sabeuneurna mah aya sasaruannana jeung bedana tina novel jeung carita anu sejenna. Saperti hal na dongeng, novel jeung carita pondok. Tiluanna sarua mangrupa carita anu ngabogaan ciri-ciri aya palaku, aya kajadian, jeung aya tempat. Tanh anu ngabedakeunana nyaeta:

Unsur	Dongeng	Novel	Carita Pondok
Palaku	Sato, manusa	Manusa	Manusa
Kajadian	Teu asup akal/pamohalan	Leuwih ti hiji/asup akal Pakampungan nyata: desa	Ngan saukur hiji kajadian
Tempat	Kayangan	suasana imah,statsion	Suasana imah.

2.3     Unsur Intrinsik Novel

          Unsur-unsur anu aya di jero novel nyaeta:

a.    Tema
Iskandarwassid (1992: 158) nyebutkeun anu disebut téma téh nya éta hiji tangtungan atawa hiji ageman anu sifatna abstrak, dipageuhan dian racikan karangan rékaan pikeun ngayakinkeun nu maca, bisa jadi ku pangarang ditembrakeun (ditulis) tapi mimindengna mah implisit.
Saterusna, Aminuddin (1991: 91) nétélakuen, “Tema adalah ide yang mendasari suatu cerita sehingga berperanan juga sebagai pangkal tolak dalam memaparkan karya fiksi yang diciptakannya.”

Pangarang dina nulis hiji karya sastra mibanda tujuan pikeun hal ka nu maca, lain ngan ukur nyarita. Nu dicaritakeun téh bisa mangrupa pasualan kahirupan jeung sawangan kana éta pasualan.

Téma mangrupa unsur penting lantaran bisa nunjukkeun pasualan nu rék nepikeun ku pangarang dina éta karyana. Tema anu dipilih bisa ngeunaan tangtungan hirup, ajaran agama, adat istiadat, ajaran moral, jeung sajabana.
Nurutkeun William Henry Hudson (Esten, 1990: 22), téma nu hadé nya éta hiji téma kudu hiji pasualan manusa anu lega tur leleb sarta bener-bener karasa jeung ditarima salaku pasualan kamanusaan. Jadi, cindekna nu disebut téma téh nya éta anu jadi jejer utama atawa ide utama pamikiran pangarang anu timbul tina pasulan hirup.

b.    Latar (setting)

Latar atawa setting nya éta gambaran waktu, kaayaan pajamanan, patempatan, lingkungan, suasana, jeung saterusna nu ngalantarankeun kajadian carita. Tegesna mangrupa salah sahiji dina adegan karangan. Merenah henteuna milih latar jeung ngadeskripsikeunana milu nangtukeun ajén karangan (Iskandarwassid, 1992: 75).

c.    Amanat
Pesen anu nyangkaruk dina hiji carita nu haying ditepikeun panulis kanu maca. Unggal carita, pasti pangarang mibanda maksud atawa hal-hal anu hyng ditepikeun ka nu maca, éta maksud pangarang téh mangrupa amanat. Amanat aya anu langsung nembrak karasa ku nu maca, aya anu dibalibirkeun henteu togmol. Amanat biasana nepikeun hiji ajaran moral, atawa pesen sangkan masarakat robah kaayaanana, boh kahirupan fisikna boh kahirupan batinna atawa rohanina.

d.   Galur/ plot

Runtuyan kajadian atawa kagiatan nu aya dina hiji carita
pangarang ngamiitian carita ngaliwatan hiji kajadian anu matak panasaran atawa nimbulkeun pananya, atawa suspense. Atawa mungkin baé henteu, Sanggeus kitu maju kana klimaks, sarta ahirna nepi karéngséna masalah

e.    Palaku

Bedana palaku anu ngalakon dina sastra buhun, palaku dina novel mah umumna manusa. Dumasar kana ilibiungna dina lalakon, palaku dina novel teh bisa dibagi dua, nyaeta palaku utama jeung palaku panambah. Palaku utama nyaeta anu nyekel lalakon, sedeng palaku panambah nyaeta anu ngabantuan palaku utama. Watek palaku anu aya dina novel teh rupa-rupa aya anu jujur, hianat, sabar, teu kaopan, bageur jeung sajabana. Watek palaku teh sok di saluyukeun jeung tema carita.        

2.4     Papasingan Novel

a.  Novel Barudak

Novel barudak nyaeta novel anu diajangkeun pikeun bacaeun barudak. Masalah anu dicaritakeunana, masalah-masalah anu raket patalina jeung kahirupan barudak. Kitu deui dina cara nyanghareupan jeung ngarengsekeun eta masalah, luyu jeung pikiran katut jiwa barudak. Palaku utamana oge barudak deuih.

Novel barudak jeung pangarangna dina sastra Sunda, di antarana:

a.    Samsudi: Budak Teuneung, Budak Minggat

b.    Tatang Sumarsono: Miang jeung Kaludeung, Si Paser

c.    Hidayat Soesanto: Guha Karang Legok Pari, Bima Rengkung

d.   Ahmad Bakri: Nu Sengit Dipulang Asih

b.    Novel Rumaja

Novel rumaja nyaeta novel anu eusina nyaritakeun masalah-masalah rumaja. Kitu deui palaku utamana oge pararumaja. Sawatara conto novel rumaja nyaeta Cinta Pabeulit karangan Eddy D. Iskandar, Rini karangan Yoseph Iskandar, Lalangse karangan Aam Amilia.

c.    Novel Dewasa

Novel dewasa, tangtu bae diajangkeun pikeun bacaeun anu geus dewasa (sawawa). Eusina nyaritakeun masalah-masalah jalma anu geus dewasa. Kitu deui jeung palaku utamana. Conto novel dewasa Rusiah nu Goreng Patut beunang Yuhana jeung Sukria.

          Dumasar kana temana jeung masalah anu dicaritakeunana, novel Sunda bisa dipasing-pasing jadi:

a.    Novel Silihasih

Novel silihasih nyaeta novel anu eusina nyaritakeun cinta asmara palaku utamana. Contona: Lain Eta karangan Moh. Ambri, Cinta Pabaliut karangan Eddy D. Iskandar, Lalangse karangan Aam Amilia, Manehna karangan Syarif Amin.

 b.    Novel Kulawarga

Novel rumah tangga nyaeta novel anu eusina nyaritakeun masalah kulawarga palaku utamana. Contona: Pipisahan karangan R.A.F., Puputon karangan Aam Amilia.

c.    Novel Sosial

Novel sosial nyaeta novel anu eusina nyoko kana masalah sosial, saperti kateuadilan, kateureugeujeungan, atawa gejolak sosial dina hiji mangsa. SI palaku bisa jadi mangrupa subyek, korban, atawa saksi eta kaayaan. Contona: Lembur Singkur karangan Abdullah Mustappa.

d.   Novel Misteri

Novel misteri nyaeta anu eusina nyaritakeun hal-hal anu ngandung rusiah, anu biasana kabuka dina bagian ahir eta novel. Upamana bae nyaritakeun neangan palaku rajapati atawa palaku kajahatan sejenna. Contona: Laleur Bodas karangan Samsu (Sambas jeung Susangka), Si Bedog Panjang karangan Ki Umbara.

e.    Novel Sajarah

Novel sajarah nyaeta novel anu eusina ngandung unsur-unsur sajarah. Boh palaku utamana boh kajadianana nyoko kana sajarah. Contona: Pangeran Kornel jeung Mantri Jero karangan R. Memed Sastrahadiprawira.

f.     Novel Jiwa

Novel jiwa nyaeta novel anu eusina nyaritakeun hal-hal anu patali jeung jiwa palaku utamana. Contona: Arca beunang Ningtun Julaeha.

2.5     Sejarah jeung Kamekaran Novel Sunda

          Novel munggaran dina kasustraan sunda nyaeta baruang Kanu Ngarora karangan daeng Kanduruan Ardiwinata. Ieu novel teh medal dina taun 1914.

     Mun dibandingkeung jeung novel dina sastra iindonesia, tetela novel dina sastra sunda leuwih ti baheula aya. Buktina novel munggaran dina sastra indonesia nyaeta Azab jeung Sangsara karangan Merari Siregar medal dina taun 1920, genep taun sapandeurieun medalna Baruang Kanu Ngarora.

          Penerbit anu medalkeun novel-novel sunda nyaeta Bale Pustaka. Salian ti Bale Pustaka masih aya sababaraha penerbit partikulir anu sok medalkeun novel-novel sunda. Upamana wae penerbit Dahlan Bektie jeung Kusradie. Pangarang anu novel-novelna mindeng ditterbitkeun ku penerbit partikulir dina taun 1930-an nyaeta Yuhana.

          Para pangarang novel sunda dina entragan taun 1920-an nepi ka taun 1940-an diantarana wae Daeng Kanduruan Ardiwinata, R. Memed Sastrahadiprawira. Mohamad Ambri, margasulaksana, Sambbas, Susangka,jeung nu sejenna.

          Sanggeus dina sastra sunda aya majalah jeung surat kabar, novel-novel sunda teh loba anu dipidangkeun mangrupa carita nyambung. Nepi ka kiwari geuns ratusan novel sunda anu terbit mangrupa buku. Diantarana wae Mantri Jero jeung Pangeran Kornel karangan R. Memed Sastrahadiprawira. Lain eta, Numbuk di Sue, Ngawadalakeun Nyawa, Budak Siluman jeung Pependeuman Nabi Sulaiman (sadura) karangan Mohamad Ambri, jeung rea-rea deui.

2.6     Conto Novel

Ringkesan carita novel Si Paser

Rencana Papisah

          Eson teh anak patani anu ngebon di suku Gunung Manglayang. Hiji waktu aya hiji anak mencek asup ka kebonna, lantaran di beberikti leuweung ku anjing pamoroan. Eta anak mencek teh tigebrus kana lombang, atuh ku Eson kadua bapana bisa di tewak.

          Eta anak mencek teh tuluy diingu ku eson. Dingaranan si Paser, lantaran luncatna tarik pisan, diibaratkeun paser nu ngabelesat tina sumpit. Eson tulaten pisanngurusna teh. Beuki lila Si Paser beuki gede, ngaluncatna oge beuki luhur. Malah hiji waktu mah Si Paser bisaeun kabur, sanggeus ngaluncatan paggeur buruan. Untungna bisa katewak deui ku Eson, bubuhan geus lindeuk. Ngarah teu kabur deui, pageur buruan teh ku Eson dijangkunggan.

          Hiji waktu bapana Eson kadatangan juru tulis desa. Maksudna rek ngolongan sangkan Eson ngaleupaskeun deui mencek inguannana ka leuweung, sabab eta sato teh kaasup anu di tangtayungan ku pamarentah. Puguh deui Eson teu panujueun da geus nya’aheun pisan ka Si Paser teh. Ngan lantaran hanteum di olo ku bapana, ahirna daekeun ngaleupaskeun deui Si Paser. Eta menceuk di bawa ka leuweung, di leupaskeun. Eson kagaringan. Tilu poe ti harita, Si Paser teh balik deui.

          Ahirna mencek teh di pasrahkeun minangka hadiah ka kebon binatang. Eson henteu ngarasa teuing kaleungitan da unggal waktu manehna bisa ngalongokan sato kameumeutna.

  BAB III

PANUTUP

3.1     Pamungkas

          Kecap Novel asalna tina basa latén. Asal kecapna nyaéta novus nu hartina anyar, robah jadi novellus, tuluy robah deui jadi novel. Novel oge kaasup wangun karya sastra anu miboga wangun carita anu panjang. Wangun carita novel leuwih panjang ti carita panjang (long short-story) komo carita pondok mah.

          Novel munggaran dina kasustraan sunda nyaeta baruang Kanu Ngarora karangan daeng Kanduruan Ardiwinata. Ieu novel teh medal dina taun 1914. Mun dibandingkeung jeung novel dina sastra iindonesia, tetela novel dina sastra sunda leuwih ti baheula aya. Buktina novel munggaran dina sastra indonesia nyaeta Azab jeung Sangsara karangan Merari Siregar medal dina taun 1920, genep taun sapandeurieun medalna Baruang Kanu Ngarora.

          Lamun di rincik ciri-ciri novel miboga dalapan ciri nyaeta:

a.         Umumna novel teh mangrupa carita rekaan

b.        Umumna nyaritakeun kajadian kahirupan manusa sapopoe

c.         Palakuna teh ku jalma

d.        Jumlah palakuna leuwih ti hiji

e.         Caritana panjang, adegan leuwih lengkep

f.         Mangsa kacaturna lila

g.        Kaasup kana wangun sastra modern, dina nangtukeun latar (utamana latar tempat) salawasna aya dina lelengeran logika.

h.        Kajadian carita na teh leuwih ti hiji kajadian tapi ngabentuk hiji carita.

          Novel di pasing-pasing kana sababaraha bagian, nyaeta:

a.    Novel barudak, nyaeta novel anu diajangkeun pikeun bacaeun barudak.

b.    Novel remaja, nyaeta novel anu eusina nyaritakeun masalah-masalah rumaja.

c.    Novel dewasa. Eusina nyaritakeun masalah-masalah jalma anu geus dewasa.

          Dumasar kana temana jeung masalah anu dicaritakeunana, novel Sunda bisa dipasing-pasing jadi:

a.    Novel silihasih, nyaeta novel anu eusina nyaritakeun cinta asmara palaku utamana.

b.    Novel kulawarga, nyaeta novel anu eusina nyaritakeun masalah kulawarga palaku utamana.

c.    Novel sosial, nyaeta novel anu eusina nyoko kana masalah sosial.

d.   Novel misteri, nyaeta anu eusina nyaritakeun hal-hal anu ngandung rusiah, anu biasana kabuka dina bagian ahir eta novel.

e.    Novel sajarah, nyaeta novel anu eusina ngandung unsur-unsur sajarah.

f.     Novel jiwa, nyaeta novel anu eusina nyaritakeun hal-hal anu patali jeung jiwa palaku utamana.

3.2     Saran

          Urang sadayana salaku urang sunda kedah ngamumule kasustraan sunda. Salah sahijina ngalestarikan sastra sunda ngenaan novel anu medal dina taun 1914.

 

DAFTAR PUSTAKA

http://fkunhas.com/l/novel+sunda+terbaru.html

http://www.goodreads.com/topic/show/88711-buku-novel-bahasa-sunda

http://megaupload123.com/resensi-novel-sunda.html

http://www.liputan-berita.com/?404=Y

http://minalove.com/artikel/contoh+resensi+novel+sunda

http://pipietsenja.multiply.com/journal/item/215/Sambungan_Novel_Sunda_Pipiet_Senja